Category: Ramayanam – रामायणम्

॥ जटायुः संस्कारः ॥ रामः सम्प्रेक्ष्य तं गृध्रं भुवि रौद्रेणपातितम् । सौमित्रिं मित्रसम्पन्नमिदं वचनमब्रवीत् ॥ १ ॥ ममायं नूनमर्थेषु यतमानो विहङ्गमः । राक्षसेन हतः...

॥ गृध्रराजदर्शनम् ॥ पूर्वजोऽप्युक्तमात्रस्तु लक्ष्मणेन सुभाषितम् । सारग्राही महासारं प्रतिजग्राह राघवः ॥ १ ॥ सन्निगृह्य महाबाहुः प्रवृत्तं कोपमात्मनः । अवष्टभ्य धनुश्चित्रं रामो लक्ष्मणमब्रवीत् ॥...

॥ औचित्यप्रबोधनम् ॥ तं तथा शोकसन्तप्तं विलपन्तमनाथवत् । मोहेन महताऽऽविष्टं परिद्यूनमचेतनम् ॥ १ ॥ ततः सौमित्रिराश्वास्य मुहूर्तादिव लक्ष्मणः । रामं सम्बोधयामास चरणौ चाभिपीडयन् ॥...

॥ क्रोधसंहारप्रार्थना ॥ तप्यमानं तथा रामं सीताहरणकर्शितम् । लोकानामभवे युक्तं सांवर्तकमिवानलम् ॥ १ ॥ वीक्षमाणं धनुः सज्यं निःश्वसन्तं पुनः पुनः । दग्धुकामं जगत्सर्वं युगान्ते...

॥ वित्तविश्राणनम् ॥ ततः शासनमाज्ञाय भ्रातुः शुभतरं प्रियम् । गत्वा स प्रविवेशाशु सुयज्ञस्य निवेशनम् ॥ १ ॥ तं विप्रमग्न्यगारस्थं वन्दित्वा लक्ष्मणोऽब्रवीत् । सखेऽभ्यागच्छ पश्य...

॥ जटायुःसङ्गमः ॥ अथ पञ्चवटीं गच्छन्नन्तरा रघुनन्दनः । आससाद महाकायं गृध्रं भीमपराक्रमम् ॥ १ ॥ तं दृष्ट्वा तौ महाभागौ वटस्थं रामलक्ष्मणौ । मेनाते राक्षसं...

॥ पञ्चवटीगमनम् ॥ राम प्रीतोऽस्मि भद्रं ते परितुष्टोऽस्मि लक्ष्मण । अभिवादयितुं यन्मां प्राप्तौ स्थः सह सीतया ॥ १ ॥ अध्वश्रमेण वां खेदो बाधते प्रचुरश्रमः...

॥ अगस्त्यदर्शनम् ॥ स प्रविश्याश्रमपदं लक्ष्मणो राघवानुजः । अगस्त्यशिष्यमासाद्य वाक्यमेतदुवाच ह ॥ १ ॥ राजा दशरथो नाम ज्येष्ठस्तस्य सुतो बली । रामः प्राप्तो मुनिं...

॥ अगस्त्याश्रमः ॥ अग्रतः प्रययौ रामः सीता मध्ये सुमध्यमा । पृष्ठतस्तु धनुष्पाणिर्लक्ष्मणोऽनुजगाम ह ॥ १ ॥ तौ पश्यमानौ विविधान् शैलप्रस्थान्वनानि च । नदीश्च विविधा...

॥ रक्षोवधसमर्थनम् ॥ वाक्यमेतत्तु वैदेह्या व्याहृतं भर्तृभक्तया । श्रुत्वा धर्मे स्थितो रामः प्रत्युवाचाथ मैथिलीम् ॥ १ ॥ हितमुक्तं त्वया देवि स्निग्धया सदृशं वचः ।...

॥ सीताधर्मावेदनम् ॥ सुतीक्ष्णेनाभ्यनुज्ञातं प्रस्थितं रघुनन्दनम् । हृद्यया स्निग्धया वाचा भर्तारमिदमब्रवीत् ॥ १ ॥ अयं धर्मः सुसूक्ष्मेण विधिना प्राप्यते महान् । [अधर्मन्तु] निवृत्तेन तु...

॥ सुतीक्ष्णाभ्यनुज्ञा ॥ रामस्तु सहसौमित्रिः सुतीक्ष्णेनाभिपूजितः । परिणाम्य निशां तत्र प्रभाते प्रत्यबुध्यत ॥ १ ॥ उत्थाय तु यथाकालं राघवः सह सीतया । उपास्पृशत्सुशीतेन जलेनोत्पलगन्धिना...

॥ सुतीक्ष्णाश्रमः ॥ रामस्तु सहितो भ्रात्रा सीतया च परन्तपः । सुतीक्ष्णस्याश्रमपदं जगाम सह तैर्द्विजैः ॥ १ ॥ स गत्वाऽदूरमध्वानं नदीस्तीर्त्वा बहूदकाः । ददर्श विपुलं...

॥ रक्षोवधप्रतिज्ञानम् ॥ शरभङ्गे दिवं याते मुनिसङ्घाः समागताः । अभ्यगच्छन्त काकुत्स्थं रामं ज्वलिततेजसम् ॥ १ ॥ वैखानसा वालखिल्याः सम्प्रक्षाला मरीचिपाः । अश्मकुट्‍टाश्च बहवः पत्राहाराश्च...

॥ शरभङ्गब्रह्मलोकप्रस्थानम् ॥ हत्वा तु तं भीमबलं विराधं राक्षसं वने । ततः सीतां परिष्वज्य समाश्वास्य च वीर्यवान् ॥ १ ॥ अब्रवील्लक्ष्मणं रामो भ्रातरं दीप्ततेजसम्...

॥ विराधनिखननम् ॥ ह्रियमाणौ तु तौ दृष्ट्वा वैदेही रामलक्ष्मणौ । उच्चैःस्वरेण चुक्रोश प्रगृह्य सुभुजा भुजौ ॥ १ ॥ एष दाशरथी रामः सत्यवान् शीलवान् शुचिः...

॥ विराधप्रहारः ॥ इत्युक्त्वा लक्ष्मणः श्रीमान्राक्षसं प्रहसन्निव । को भवान्वनमभ्येत्य चरिष्यति यथासुखम् ॥ १ ॥ अथोवाच पुनर्वाक्यं विराधः पूरयन्वनम् । आत्मानं पृच्छते ब्रूतं कौ...

॥ विराधसंरोधः ॥ कृतातिथ्योऽथ रामस्तु सूर्यस्योदयनं प्रति । आमन्त्र्य स मुनीन्सर्वान्वनमेवान्वगाहत ॥ १ ॥ नानामृगगणाकीर्णं शार्दूलवृकसेवितम् । ध्वस्तवृक्षलतागुल्मं दुर्दर्शसलिलाशयम् ॥ २ ॥ निष्कूजनानाशकुनि झिल्लिकागणनादितम्...

॥ महर्षिसङ्घः ॥ प्रविश्य तु महारण्यं दण्डकारण्यमात्मवान् । ददर्श रामो दुर्धर्षस्तापसाश्रममण्डलम् ॥ १ ॥ कुशचीरपरिक्षिप्तं ब्राह्म्या लक्ष्म्या समावृत्तम् । यथा प्रदीप्तं दुर्दर्शं गगने सूर्यमण्डलम्...

॥ लक्ष्मणवनानुगमनभ्यनुज्ञा ॥ एवं श्रुत्वा तु संवादं लक्ष्मणः पूर्वमागतः । बाष्पपर्याकुलमुखः शोकं सोढुमशक्नुवन् ॥ १ ॥ स भ्रातुश्चरणौ गाढं निपीड्य रघुनन्दनः । सीतामुवाचातियशा राघवं...

॥ वनगमनाभ्युपपत्तिः ॥ सान्त्व्यमाना तु रामेण मैथिली जनकात्मजा । वनवासनिमित्ताय भर्तारमिदमब्रवीत् ॥ १ ॥ सा तमुत्तमसंविग्ना सीता विपुलवक्षसम् । प्रणयाच्चाभिमानाच्च परिचिक्षेप राघवम् ॥ २...

॥ वनानुगमनयञ्चानिर्बन्धः ॥ एतत्तु वचनं श्रुत्वा सीता रामस्य दुःखिता । प्रसक्ताश्रुमुखी मन्दमिदं वचनमब्रवीत् ॥ १ ॥ ये त्वया कीर्तिता दोषा वने वस्तव्यतां प्रति ।...

॥ वनदुःखप्रतिबोधनम् ॥ स एवं ब्रुवतीं सीतां धर्मज्ञो धर्मवत्सलः । न नेतुं कुरुते बुद्धिं वने दुःखानि चिन्तयन् ॥ १ ॥ सान्त्वयित्वा पुनस्तां तु बाष्पपर्याकुलेक्षणाम्...

॥ पतिव्रताध्यवसायः ॥ एवमुक्ता तु वैदेही प्रियार्हा प्रियवादिनी । प्रणयादेव सङ्क्रुद्धा भर्तारमिदमब्रवीत् ॥ १ ॥ किमिदं भाषसे राम वाक्यं लघुतया ध्रुवम् । त्वया यदपहास्यं...