Ayodhya Kanda Sarga 52 – అయోధ్యాకాండ ద్విపంచాశః సర్గః (౫౨)


|| గంగాతరణమ్ ||

ప్రభాతాయాం తు శర్వర్యాం పృథు వృక్షా మహా యశాః |
ఉవాచ రామః సౌమిత్రిం లక్ష్మణం శుభ లక్షణమ్ || ౧ ||

భాస్కరోదయ కాలోఽయం గతా భగవతీ నిశా |
అసౌ సుకృష్ణో విహగః కోకిలస్తాత కూజతి || ౨ ||

బర్హిణానాం చ నిర్ఘోషః శ్రూయతే నదతాం వనే |
తరామ జాహ్నవీం సౌమ్య శీఘ్రగాం సాగరంగమామ్ || ౩ ||

విజ్ఞాయ రామస్య వచః సౌమిత్రిర్మిత్ర నందనః |
గుహమామంత్ర్య సూతం చ సోఽతిష్ఠద్భ్రాతురగ్రతః || ౪ ||

స తు రామస్య వచనం నిశమ్య ప్రతిగృహ్య చ |
స్థపతిస్తూర్ణమాహుయ సచివానిదమబ్రవీత్ || ౫ ||

అస్య వాహనసంయుక్తాం కర్ణగ్రాహవతీం శుభామ్ |
సుప్రతారాం దృఢాం తీర్థే శీగ్రం నావముపాహర || ౬ ||

తం నిశమ్య సమాదేశం గుహామాత్యగణో మహాన్ | [గుహాదేశం]
ఉపోహ్య రుచిరాం నావం గుహాయ ప్రత్యవేదయత్ || ౭ ||

తతః సప్రాంజలిర్భూత్వా గుహో రాఘవమబ్రవీత్ |
ఉపస్థితేయం నౌర్దేవ భూయః కిం కరవాణి తే || ౮ ||

తవామరసుతప్రఖ్య తర్తుం సాగరగాం నదీమ్ |
నౌరియం పురుషవ్యాఘ్ర తాం త్వమారోహ సువ్రత! || ౯ ||

అథోవాచ మహాతేజాః రామో గుహమిదం వచః |
కృతకామోఽస్మి భవతా శీఘ్రమారోప్యతామితి || ౧౦ ||

తతః కలాపాన్ సన్నహ్య ఖడ్గౌ బద్ధ్వా చ ధన్వినౌ |
జగ్మతుర్యేన తౌ గంగాం సీతయా సహ రాఘవౌ || ౧౧ ||

రామమేవ తు ధర్మజ్ఞముపగమ్య వినీతవత్ |
కిమహం కరవాణీతి సూతః ప్రాంజలిరబ్రవీత్ || ౧౨ ||

తతోఽబ్రవీద్దాశరథిః సుమంత్రమ్ |
స్పృశన్ కరేణోత్తమదక్షిణేన |
సుమంత్ర శీఘ్రం పునరేవ యాహి |
రాజ్ఞః సకాశే భవచాప్రమత్తః || ౧౩ ||

నివర్తస్వ ఇత్యువాచైనమేతావద్ధి కృతం మమ |
రథం విహాయ పద్భ్యాం తు గమిష్యామి మహావనమ్ || ౧౪ ||

ఆత్మానం తు అభ్యనుజ్ఞాతమవేక్ష్యార్తః స సారథిః |
సుమంత్రః పురుష వ్యాఘ్రమైక్ష్వాకమిదమబ్రవీత్ || ౧౫ ||

నాతిక్రాంతమిదం లోకే పురుషేణేహ కేనచిత్ |
తవ సభ్రాతృ భార్యస్య వాసః ప్రాకృతవద్వనే || ౧౬ ||

న మన్యే బ్రహ్మ చర్యేఽస్తి స్వధీతే వా ఫలోఽదయః |
మార్దవార్జవయోః వాఽపి త్వాం చేద్వ్యసనమాగతమ్ || ౧౭ ||

సహ రాఘవ వైదేహ్యా భ్రాత్రా చైవ వనే వసన్ |
త్వం గతిం ప్రాప్స్యసే వీర త్రీన్ లోకాంస్తు జయన్నివ || ౧౮ ||

వయం ఖలు హతా రామ యే తయాఽప్యుపవంచితాః |
కైకేయ్యా వశమేష్యామః పాపాయా దుఃఖ భాగినః || ౧౯ ||

ఇతి బ్రువన్నాత్మసమం సుమంత్రః సారథిస్తదా |
దృష్ట్వా దూరగతం రామం దుఃఖార్తః రురుదే చిరమ్ || ౨౦ ||

తతస్తు విగతే బాష్పే సూతం స్పృష్టోదకం శుచిమ్ |
రామస్తు మధురం వాక్యం పునః పునరువాచ తమ్ || ౨౧ ||

ఇక్ష్వాకూణాం త్వయా తుల్యం సుహృదం నోపలక్షయే |
యథా దశరథో రాజా మాం న శోచేత్తథా కురు || ౨౨ ||

శోకోపహత చేతాశ్చ వృద్ధశ్చ జగతీ పతిః |
కామ భారావసన్నశ్చ తస్మాదేతద్బ్రవీమి తే || ౨౩ ||

యద్యదాజ్ఞాపయేత్కించిత్ స మహాత్మా మహీపతిః |
కైకేయ్యాః ప్రియకామార్థం కార్యం తదవికాంక్షయా || ౨౪ ||

ఏతదర్థం హి రాజ్యాని ప్రశాసతి నరేశ్వరాః |
యదేషాం సర్వకృత్యేషు మనో న ప్రతిహన్యతే || ౨౫ ||

యద్యథా స మహారాజో నాలీకమధిగచ్ఛతి |
న చ తామ్యతి దుఃఖేన సుమంత్ర కురు తత్తథా || ౨౬ ||

అదృష్టదుఃఖం రాజానం వృద్ధమార్యం జితేంద్రియమ్ |
బ్రూయాస్త్వమభివాద్యైవ మమ హేతోరిదం వచః || ౨౭ ||

నైవాహమనుశోచామి లక్ష్మణో న చ మైథిలీ |
అయోధ్యాయాశ్చ్యుతాశ్చేతి వనే వత్స్యామహేతి చ || ౨౮ ||

చతుర్దశసు వర్షేషు నివృత్తేషు పునః పునః |
లక్ష్మణం మాం చ సీతాం చ ద్రక్ష్యసి క్షిప్రమాగతాన్ || ౨౯ ||

ఏవముక్త్వా తు రాజానం మాతరం చ సుమంత్ర మే |
అన్యాశ్చ దేవీః సహితాః కైకేయీం చ పునః పునః || ౩౦ ||

ఆరోగ్యం బ్రూహి కౌసల్యామథ పాదాభివందనమ్ |
సీతాయా మమ చాఽఽర్యస్య వచనాల్లక్ష్మణస్య చ || ౩౧ ||

బ్రూయాశ్చ హి మహారాజం భరతం క్షిప్రమానయ |
ఆగతశ్చాపి భరతః స్థాప్యో నృపమతే పదే || ౩౨ ||

భరతం చ పరిష్వజ్య యౌవరాజ్యేఽభిషిచ్య చ |
అస్మత్సంతాపజం దుఃఖం న త్వామభిభవిష్యతి || ౩౩ ||

భరతశ్చాపి వక్తవ్యో యథా రాజని వర్తసే |
తథా మాతృషు వర్తేథాః సర్వాస్వేవావిశేషతః || ౩౪ ||

యథా చ తవ కైకేయీ సుమిత్రా చ విశేషతః |
తథైవ దేవీ కౌసల్యా మమ మాతా విశేషతః || ౩౫ ||

తాతస్య ప్రియకామేన యౌవరాజ్యమవేక్షతా |
లోకయోరుభయోః శక్యం నిత్యదా సుఖమేధితుమ్ || ౩౬ ||

నివర్త్యమానో రామేణ సుమంత్రః శోకకర్శితః |
తత్సర్వం వచనం శ్రుత్వా స్నేహాత్ కాకుత్స్థమబ్రవీత్ || ౩౭ ||

యదహం నోపచారేణ బ్రూయాం స్నేహాదవిక్లబః |
భక్తిమానితి తత్తావద్వాక్యం త్వం క్షంతుమర్హసి || ౩౮ ||

కథం హి త్వద్విహీనోఽహం ప్రతియాస్యామి తాం పురీమ్ |
తవ తావద్వియోగేన పుత్ర శోకాకులామివ || ౩౯ ||

సరామమపి తావన్మే రథం దృష్ట్వా తదా జనః |
వినా రామం రథం దృష్ట్వా విదీర్యేతాపి సా పురీ || ౪౦ ||

దైన్యం హి నగరీ గచ్చేద్దృష్ట్వా శూన్యమిమం రథమ్ |
సూతావశేషం స్వం సైన్యం హత వీరమివాహవే || ౪౧ ||

దూరేఽపి నివసంతం త్వాం మానసేనాగ్రతః స్థితమ్ |
చింతయంత్యోఽద్య నూనం త్వాం నిరాహారాః కృతాః ప్రజాః || ౪౨ ||

దృష్టం తద్ధి త్వయా రామ యాదృశం త్వత్ప్రవాసనే |
ప్రజానాం సఙ్కులం వృత్తం త్వచ్ఛోకక్లాంతచేతసామ్ || ౪౩ ||

ఆర్తనాదో హి యః పౌరైః ముక్తస్త్వద్విప్రవాసనే |
సరథం మాం నిశామ్యైవ కుర్యుః శత గుణం తతః || ౪౪ ||

అహం కిం చాపి వక్ష్యామి దేవీం తవ సుతః మయా |
నీతోఽసౌ మాతులకులం సంతాపం మా కృథా ఇతి || ౪౫ ||

అసత్యమపి నైవాహం బ్రూయాం వచనమీదృశమ్ |
కథమప్రియమేవాహం బ్రూయాం సత్యమిదం వచః || ౪౬ ||

మమ తావన్నియోగస్థాస్త్వద్బంధు జనవాహినః |
కథం రథం త్వయా హీనం ప్రవక్ష్యంతి హయోత్తమాః || ౪౭ ||

తన్న శక్ష్యామ్యహం గంతుమయోధ్యాం త్వదృతేఽనఘ |
వనవాసానుయానాయ మామనుజ్ఞాతుమర్హసి || ౪౮ ||

యది మే యాచమానస్య త్యాగమేవ కరిష్యసి |
సరథోఽగ్నిం ప్రవేక్ష్యామి త్యక్త మాత్రైహ త్వయా || ౪౯ ||

భవిష్యంతి వనే యాని తపోవిఘ్నకరాణి తే |
రథేన ప్రతిబాధిష్యే తాని సత్త్వాని రాఘవ || ౫౦ ||

తత్కృతేన మయాఽవాప్తం రథచర్యాకృతం సుఖమ్ |
ఆశంసే త్వత్కృతేనాహం వనవాసకృతం సుఖమ్ || ౫౧ ||

ప్రసీదేచ్ఛామి తేఽరణ్యే భవితుం ప్రత్యనంతరః |
ప్రీత్యాఽభిహితమిచ్ఛామి భవ మే పత్యనంతరః || ౫౨ ||

ఇమే చాపి హయా వీర యది తే వనవాసినః |
పరిచర్యాం కరిష్యంతి ప్రాప్స్యంతి పరమాం గతిమ్ || ౫౩ ||

తవ శుశ్రూషణం మూర్ధ్నా కరిష్యామి వనే వసన్ |
అయోధ్యాం దేవలోకం వా సర్వథా ప్రజహామ్యహమ్ || ౫౪ ||

న హి శక్యా ప్రవేష్టుం సా మయా అయోధ్యా త్వయా వినా |
రాజధానీ మహేంద్రస్య యథా దుష్కృతకర్మణా || ౫౫ ||

వనవాసే క్షయం ప్రాప్తే మమైష హి మనోరథః |
యదనేన రథేనైవ త్వాం వహేయం పురీం పునః || ౫౬ ||

చతుర్దశ హి వర్షాణి సహితస్య త్వయా వనే |
క్షణ భూతాని యాస్యంతి శతసంఖ్యాఽన్యతోఽన్యథా || ౫౭ ||

భృత్యవత్సల తిష్ఠంతం భర్తృపుత్రగతే పథి |
భక్తం భృత్యం స్థితం స్థిత్యాం త్వం న మాం హాతుమర్హసి || ౫౮ ||

ఏవం బహువిధం దీనం యాచమానం పునః పునః |
రామః భృత్యానుకంపీ తు సుమంత్రమిదమబ్రవీత్ || ౫౯ ||

జానామి పరమాం భక్తిం మయి తే భర్తృవత్సల |
శృణు చాపి యదర్థం త్వాం ప్రేషయామి పురీమితః || ౬౦ ||

నగరీం త్వాం గతం దృష్ట్వా జననీ మే యవీయసీ |
కైకేయీ ప్రత్యయం గచ్ఛేదితి రామః వనం గతః || ౬౧ ||

పరితుష్టా హి సా దేవి వనవాసం గతే మయి |
రాజానం నాతిశంకేత మిథ్యా వాదీతి ధార్మికమ్ || ౬౨ ||

ఏష మే ప్రథమః కల్పో యదంబా మే యవీయసీ |
భరతారక్షితం స్ఫీతం పుత్రరాజ్యమవాప్నుయాత్ || ౬౩ ||

మమ ప్రియార్థం రాజ్ఞశ్చ సరథస్త్వం పురీం వ్రజ |
సందిష్టశ్చాసి యానర్థాన్ తాంస్తాన్ బ్రూయాస్తథా తథా || ౬౪ ||

ఇత్యుక్త్వా వచనం సూతం సాంత్వయిత్వా పునః పునః |
గుహం వచనమక్లీబః రామః హేతుమదబ్రవీత్ || ౬౫ ||

నేదానీం గుహ యోగ్యోఽయం వసో మే సజనే వనే |
అవశ్యం హ్యాశ్రమే వాసః కర్తవ్యస్తద్గతో విధిః || ౬౬ ||

సోఽహం గృహీత్వా నియమం తపస్విజనభూషణమ్ |
హితకామః పితుర్భూయః సీతాయా లక్ష్మణస్య చ || ౬౭ ||

జటాః కృత్వా గమిష్యామి న్యగ్రోధ క్షీరమానయ |
తత్క్షీరం రాజపుత్రాయ గుహః క్షిప్రముపాహరత్ || ౬౮ ||

లక్ష్మణస్యాత్మనశ్చైవ రామస్తేనాకరోజ్జటాః |
దీర్ఘబాహుర్నరవ్యాఘ్రో జటిలత్వమధారయత్ || ౬౯ ||

తౌ తదా చీరవసనౌ జటామండలధారిణౌ |
అశోభేతామృషిసమౌ భ్రాతరౌ రామరక్ష్మణౌ || ౭౦ ||

తతః వైఖానసం మార్గమాస్థితః సహలక్ష్మణః |
వ్రతమాదిష్టవాన్ రామః సహాయం గుహమబ్రవీత్ || ౭౧ ||

అప్రమత్తః బలే కోశే దుర్గే జనపదే తథా |
భవేథా గుహ రాజ్యం హి దురారక్షతమం మతమ్ || ౭౨ ||

తతస్తం సమనుజ్ఞాయ గుహమిక్ష్వాకునందనః |
జగామ తూర్ణమవ్యగ్రః సభార్యః సహలక్ష్మణః || ౭౩ ||

స తు దృష్ట్వా నదీతీరే నావమిక్ష్వాకునందనః |
తితీర్షుః శీఘ్రగాం గంగామిదం లక్ష్మణమబ్రవీత్ || ౭౪ ||

ఆరోహ త్వం నరవ్యాఘ్ర స్థితాం నావమిమాం శనైః |
సీతాం చారోపయాన్వక్షం పరిగృహ్య మనస్వినీమ్ || ౭౫ ||

స భ్రాతుః శాసనం శృత్వా సర్వమప్రతికూలయన్ |
ఆరోప్య మైథిలీం పూర్వమారురోహాత్మవాంస్తతః || ౭౬ ||

అథారురోహ తేజస్వీ స్వయం లక్ష్మణపూర్వజః |
తతో నిషాదాధిపతిర్గుహో జ్ఞాతీనచోదయత్ || ౭౭ ||

రాఘవోఽపి మహాతేజాః నావమారుహ్య తాం తతః |
బ్రహ్మవత్ క్షత్రవచ్చైవ జజాప హితమాత్మనః || ౭౮ ||

ఆచమ్య చ యథాశాస్త్రం నదీం తాం సహ సీతయా |
ప్రాణమత్ప్రీతిసంహృష్టో లక్ష్మణశ్చామితప్రభః || ౭౯ ||

అనుజ్ఞాయ సుమంత్రం చ సబలం చైవ తం గుహమ్ |
ఆస్థాయ నావం రామస్తు చోదయామాస నావికాన్ || ౮౦ ||

తతస్తైశ్చోదితా సా నౌః కర్ణధారసమాహితా |
శుభస్ఫ్యవేగాభిహతా శీఘ్రం సలిలమత్యగాత్ || ౮౧ ||

మధ్యం తు సమనుప్రాప్య భాగీరథ్యాస్త్వనిందితా |
వైదేహీ ప్రాంజలిర్భూత్వా తాం నదీమిదమబ్రవీత్ || ౮౨ ||

పుత్రో దశరథస్యాయం మహారాజస్య ధీమతః |
నిదేశం పాలయత్వేమం గంగే త్వదభిరక్షితః || ౮౩ ||

చతుర్దశ హి వర్షాణి సమగ్రాణ్యుష్య కాననే |
భ్రాత్రా సహ మయా చైవ పునః ప్రత్యాగమిష్యతి || ౮౪ ||

తతస్త్వాం దేవి సుభగే క్షేమేణ పునరాగతా |
యక్ష్యే ప్రముదితా గంగే సర్వకామసమృద్ధినీ || ౮౫ ||

త్వం హి త్రిపథగా దేవి బ్రహ్మలోకం సమీక్షసే |
భార్యా చోదధి రాజస్య లోకేఽస్మిన్ సంప్రదృశ్యసే || ౮౬ ||

సా త్వాం దేవి నమస్యామి ప్రశంసామి చ శోభనే |
ప్రాప్తరాజ్యే నరవ్యాఘ్రే శివేన పునరాగతే || ౮౭ ||

గవాం శతసహస్రం చ వస్త్రాణ్యన్నం చ పేశలమ్ |
బ్రాహ్మణేభ్యః ప్రదాస్యామి తవ ప్రియచికీర్షయా || ౮౮ ||

సురాఘటసహస్రేణ మాంసభూతౌదనేన చ |
యక్ష్యే త్వాం ప్రయతా దేవి పురీం పునరుపాగతా || ౮౯ ||

యాని త్వత్తీరవాసీని దైవతాని వసంతి చ |
తాని సర్వాణి యక్ష్యామి తీర్థాన్యాయతనాని చ || ౯౦ ||

పునరేవ మహాబాహుర్మయా భ్రాత్రా చ సంగతః |
అయోధ్యాం వనవాసాత్తు ప్రవిశత్వనఘోఽనఘే || ౯౧ ||

తథా సంభాషమాణా సా సీతా గంగామనిందితా |
దక్షిణా దక్షిణం తీరం క్షిప్రమేవాభ్యుపాగమత్ || ౯౨ ||

తీరం తు సమనుప్రాప్య నావం హిత్వా నరర్షభః |
ప్రాతిష్ఠత సహ భ్రాత్రా వైదేహ్యా చ పరంతపః || ౯౩ ||

అథాబ్రవీన్మహాబాహుః సుమిత్రానంద వర్ధనమ్ |
భవ సంరక్షణార్థాయ సజనే విజనేఽపి వా || ౯౪ ||

అవశ్యం రక్షణం కార్యమదృష్టే విజనే వనే |
అగ్రతః గచ్ఛ సౌమిత్రే సీతా త్వామనుగచ్ఛతు || ౯౫ ||

పృష్ఠతోఽహం గమిష్యామి త్వాం చ సీతాం చ పాలయన్ |
అన్యోన్యస్యేహ నో రక్షా కర్తవ్యా పురుషర్షభ || ౯౬ ||

న హి తావదతిక్రాంతా సుకరా కాచన క్రియా |
అద్య దుఃఖం తు వైదేహీ వనవాసస్య వేత్స్యతి || ౯౭ ||

ప్రనష్టజనసంబాధం క్షేత్రారామవివర్జితమ్ |
విషమం చ ప్రపాతం చ వనం హ్యద్య ప్రవేక్ష్యతి || ౯౮ ||

శృత్వా రామస్య వచనం ప్రతిస్థే లక్ష్మణోఽగ్రతః |
అనంతరం చ సీతాయాః రాఘవో రఘునందనః || ౯౯ ||

గతం తు గంగాఽపరపారమాశు
రామం సుమంత్రః ప్రతతం నిరీక్ష్య |
అధ్వ ప్రకర్షాద్వినివృత్త దృష్టిః
ముమోచ బాష్పం వ్యథితస్తపస్వీ || ౧౦౦ ||

స లోకపాలప్రతిమప్రభావవాన్
తీర్త్వా మహాత్మా వరదో మహానదీమ్ |
తతః సమృద్ధాన్ శుభసస్యమాలినః
క్రమేణ వత్సాన్ ముదితానుపాగమత్ || ౧౦౧ ||

తౌ తత్ర హత్వా చతురః మహామృగాన్
వరాహమృశ్యం పృషతం మహారురుమ్ |
ఆదాయ మేధ్యం త్వరితం బుభుక్షితౌ|
వాసాయ కాలే యయతుర్వనః పతిమ్ || ౧౦౨ ||

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే అయోధ్యాకాండే ద్విపంచాశః సర్గః || ౫౨ ||

అయోధ్యాకాండ త్రిపంచాశః సర్గః (౫౩) >>


సంపూర్ణ వాల్మీకి రామాయణ అయోధ్యకాండ చూడండి.


గమనిక: మా రెండు పుస్తకాలు - "నవగ్రహ స్తోత్రనిధి" మరియు "శ్రీ సూర్య స్తోత్రనిధి", విడుదల చేశాము. కొనుగోలుకు ఇప్పుడు అందుబాటులో ఉన్నాయి.

Did you see any mistake/variation in the content above? Click here to report mistakes and corrections in Stotranidhi content.

Facebook Comments
error: Not allowed